Giới thiệu về Lễ bỏ mả
Trong văn hóa của các dân tộc Tây Nguyên như Jrai, Ê Đê, Ba Na…, cái chết không phải là sự kết thúc mà chỉ là một giai đoạn chuyển tiếp. Linh hồn người chết được tin là vẫn lưu luyến dương gian, gắn bó với gia đình và cộng đồng. Họ trú ngụ quanh khu nhà mồ, tiếp tục cần được chăm sóc như khi còn sống. Người Jrai mang cơm nước, vật dụng đến nhà mồ hàng ngày để “nuôi” linh hồn, đồng thời tâm sự, chia sẻ chuyện gia đình, buôn làng vào ban đêm, như thể người chết vẫn hiện diện.
Lễ bỏ mả hay còn gọi là Lễ hội Pơ-thi là nghi lễ quan trọng, đánh dấu sự “chia tay” cuối cùng giữa người sống và linh hồn người chết. Đây là thời điểm linh hồn được giải phóng, rời dương gian để về với thế giới tổ tiên. Sau lễ, người sống không còn trách nhiệm chăm sóc nhà mồ và không còn vương vấn gì linh hồn người chết nữa.
Lễ bỏ mả diễn ra khi nào?
Lễ bỏ mả thường được tổ chức vào khoảng tháng 3, tháng 4 dương lịch hàng năm cho người chết từ một năm trở lên.
Với đồng bào các dân tộc thiểu số, đây là dịp để những người sống được “gặp gỡ” lần cuối với người đã khuất trước khi họ về thế giới khác, cũng là lúc họ cảm thấy mình đã làm tròn nghĩa vụ với người chết.
Lễ bỏ mả diễn ra như thế nào?
Trước ngày diễn ra lễ bỏ mả, những chàng trai khỏe mạnh trong làng sẽ vào rừng tìm những cây gỗ tốt để tạc tượng gỗ thành các hình như tượng già làng hút tẩu, phụ nữ mang thai hoặc hình con vật đồ vật,…
Khi các tượng gỗ đã được tạc xong, gia đình sẽ sửa sang nhà mồ, dựng cây nêu, chuẩn bị vật cúng như rượu cần, gà, lợn hoặc bò.
Bắt đầu nghi lễ, thầy cúng sẽ thực hiện các bài khấn, mời linh hồn về dự lễ, cảm tạ và tiễn đưa.
“Hỡi các vị thần linh, hỡi linh hồn ông bà tổ tiên! Hôm nay, chúng con làm lễ bỏ mả để tiễn đưa (tên người đã khuất). Atâo thân đã tàn, cây đã mục, linh hồn đã về với thần cha sinh mẹ đẻ. Chúng con nguyện xin các vị phù hộ cho linh hồn của atâo được yên nghỉ, an lạc và được về với tổ tiên. Xin các vị chứng giám lòng thành của chúng con và phù hộ cho gia đình chúng con được an khang thịnh vượng, vạn sự như ý.” (Lời khấn có thể thay đổi tùy theo trường hợp bỏ mả và truyền thống dân tộc).
Những người tham gia cùng sẽ đánh cồng chiêng, múa hát, uống rượu cần trong không khí rộn ràng của lễ hội.
Sau khi nghi lễ kết thúc, gia đình chính thức “bỏ mả”, không còn vương vấn với linh hồn người chết nữa.
Ý nghĩa văn hóa của Lễ bỏ mã
Lễ bỏ mả mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện lòng hiếu thảo và sự gắn kết cộng đồng. Người Tây Nguyên tin rằng, sau khi qua đời, linh hồn người chết vẫn lưu luyến gia đình và cần được chăm sóc. Lễ bỏ mả đánh dấu thời điểm linh hồn chính thức rời dương gian, chấm dứt trách nhiệm của người sống đối với ngôi mộ. Đồng thời, nghi lễ này cũng là dịp để gia đình bày tỏ lòng biết ơn, cầu mong tổ tiên phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, mùa màng tốt tươi.
